اختلال اضطرابي نامعيّن (NOS)

در برخي از بيماران علايمي از اختلالات اضطرابي وجود دارد که بر هيچ يک از ملاک‏هاي اختلالات اضطرابي مشخص DSM-IV-TR يا اختلال انطباق همراه با اضطراب يا اختلال انطباق همراهبا مخلوط اضطراب و خلق افسرده منطبق نيست. مناسب‏ترين طبقه ‏بندي براي اين گونه بيماران اين است که آنها را در زمره افراد مبتلا به اختلال اضطرابي نامعيّن (NOS) قرار دهيم. در DSM-IV-TR چهار نمونه از بيماري‏هاي مناسب اين تشخيص وجود دارد (جدول 4). يکي از اين نمونه ‏ها اختلال مختلط اضطراب ـ افسردگي است.

به عنوان مثال آقاي «پ» در حالي که از بي‏حالي، تب، و سرفه شکايت داشت به بخش فوريت‏هاي يکي از بيمارستان‏هاي نيويورک مراجعه کرد و تشخيص عفونت دستگاه تنفسي فوقاني برايش مطرح شد. وقتي پزشک مشغول نوشتن نسخه بود، آقاي «پ» شروع کرد به گريه کردن و گفت هيچ خانه و سرپناهي ندارد. بنابراين از يک دستيار روانپزشکي خواسته شد که بيمار را ببيند و در نتيجه اطلاعات اضافي زير نيز به دست آمد.

طي ماه گذشته آقاي «پ» در زيرزمين ساختماني که آپارتمانش در آن بود زندگي مي‏کرد. در رستوران‏ها غذا مي‏خورد، و براي حمام کردن از يک باشگاه بهداشتي استفاده مي‏کرد. خواب و خوراکش به هم ريخته و کم شده بود. آپارتمانش به قدري از روزنامه، مجله، و کتاب پر شده بود که حتي نمي‏توانست در آن را باز کند، ولي با اين وجود نمي‏توانست خودش را از شر اين آت و آشغال ‏ها خلاص کند.

وقتي آقاي «پ» 12 ساله بود شروع کرد به جمع‏آوري برگه ‏هاي بيس‏بال و بعد هم کتاب‏ها و مجلات را جمع کرد. والدينش مهاجرين فقيري از اروپاي شرقي بودند و اين فکر که بايد هر چيزي را نگه داشت چون شايد روزي به درد بخورد، برايشان عجيب و غير عادي نبود. ولي دست آخرآپارتمانش آن قدر درهم و برهم شده بود که بيشتر چيزهايي را که او جمع کرده بود دور ريختند. با اين حال آقاي «پ» مجدداً چيزهايي را که دور ريخته بودند از ميان آشغال‏ها جمع کرد و از آن موقع بود که اين «جمع کردن»هاي آقاي «پ» به معضلي ميان او با خانواده و کارفرمايانش بدل شد.

آقاي «پ» همچنان به جمع کردن چيزها ادامه داد، و هر وقت روزنامه، کتاب، يا مجله‏اي مي‏ديد نمي‏توانست آن را دور بيندازد، چون فکر مي‏کرد «شايد چيز باارزشي در آن نوشته شده باشد». فکر دور انداختن اين چيزها او را بيش از حد مضطرب مي‏ساخت، و دست آخر هم نمي‏توانست آنها را دور بيندازد.

سالها بود که آقاي «پ» به عنوان دربان در ساختمان‏هاي مجلل کار مي‏کرد، ولي هميشه او را اخراج مي‏کردند چون «آت و آشغال‏هايش» را در محل کارش انبار مي‏کرد و گاهي نيز با مسؤولان نگهداري اين ساختمان‏ها بر سر دور انداختن وسايل کتک‏کاري مي‏کرد. ازدواج کرده بود و تا 10 سال نيز زندگي زناشويي داشت که حاصلش يک پسر 25 ساله بود، ولي زنش بالاخره از رفتارهاي او به ستوه آمده بود و او را ترک کرده بود. آقاي «پ» به ندرت پسرش را مي‏ديد.

اولين باري که آقاي «پ» تحت درمان قرار گرفت به خاطر رفتار «جمع‏آوري» نبود، بلکه به گفته خودش در 20 سالگي به اين خاطر درمان شد که «خلق و خويم وضع بسيار بدي پيدا کرده بود و به وضع خراب و آشفته‏اي دچار شده بودم». وضعش به گونه‏اي بود که تقريباً هيچ کاري نمي‏کرد، نه کار مي‏کرد، نه غذا مي‏خورد، و نه حتي مي‏خوابيد. «داشتم سعي مي‏کردم روحيه‏ام را بالا ببرم». او به مطب يک روانپزشک مراجعه کرد و طي چند سال بعد، اکثر اوقات تحت درمان بود و با انواع و اقسام داروهاي ضد افسردگي و ضد اضطراب درمان شد.

ده سال پيش زنش را طلاق داد و قسمتي از چيزهايي را که جمع کرده بود به آپارتمان خودش برد و براي جا دادن بقيه آنها نيز محلي را کرايه کرد. به تدريج آپارتمان جديدش نيز با مجلات، روزنامه‏ها، و کتاب‏هاي مختلف پر شد، به حدي که به سختي مي‏توانست از در آپارتمان تا تخت خوابش راهي پيدا کند. بالاخره يک ماه پيش وقتي سعي کرد از ميان چيزهايي که جمع کرده بود بگذرد، شانه‏اش زخمي شد و از آن به بعد آپارتمانش را ترک کرد و روي يک تخت سفري که در زيرزمين ساختمان بود رفت. او مي‏دانست که ناتواني‏اش در دور انداختن چيزهايي که جمع کرده است غيرمنطقي است، ولي حتي فکر دور انداختن اين چيزها هم به شکل طاقت‏ فرسايي مضطربش مي‏کرد.

جدول 4 ملاک‏هاي تشخيصي DSM-IV-TR براي اختلال اضطرابي نامعيّن (NOS)

اين طبقه شامل اختلالاتي است با اضطراب برجسته يا اجتناب هراس ‏آميز برجسته که واجد ملاک‏هاي هيچ يک از اختلالات اضطرابي معين، اختلال انطباق همراه با اضطراب، يا اختلال انطباق همراهبا مخلوط اضطراب و خلق افسرده نيست. نمونه ‏هايش عبارت است از:

1. اختلال مختلط اضطراب ـ افسردگي: علايم اضطراب و افسردگي در حد باليني چشمگيري وجود دارد، منتها نه ملاک‏هاي اختلا خلقي معيني ديده مي‏شود، نه ملاک‏هاي اختلال اضطرابي خاصي.

2. علايم جمعيت هراسي باليني چشمگير منتها به دليل اثر اجتماعي ابتلا به بيماري طبي عمومي يا اختلال رواني (نظير بيماري پارکينسون، بيماري‏هاي پوستي، لکنت، بي‏اشتهايي عصبي، يا اختلال بدريخت‏انگاري بدن) پيدا شده است.

3. موقعيت‏هايي که در آن بالينگر به اين نتيجه رسيده که اختلال اضطرابي در کار است، منتها نتوانسته معين کند که آيا اوليه است، يا ناشي از بيماري طبي عمومي، يا ناشي از مواد.

4. موقعيت‏هايي که در آنها اختلال آنقدر شديد هست که تشخيص يک اختلال اضطرابي را طلب کند، ولي فرد مبتلا علايم کافي براي مطابقت با ملاک‏هاي کامل هيچ اختلال اضطرابي خاصي را ذکر نمي‏کند؛ مثل فردي که تمام ويژگي‏هاي اختلال پانيک بدون بازار هراسي را ذکر مي‏کند ولي حمله‏هاي پانيک او همگي حمله‏هايي با علايم محدود و ناکامل هستند.