مرور اجمالی

اختلالات اضطرابی از شایع‏ترین اختلالات روانپزشکی در جمعیت عمومی هستند. در ایالات متحده حدود 30 میلیون نفر دچار این اختلالات هستند و نسبت ابتلای زنان تقریباً دو برابر مردان است. اختلالات اضطرابی با عوارض زیادی همراهند و اغلب مزمن شده و نسبت به درمان مقاوم هستند. این اختلالات را می‏توان خانواده‏ای از اختلالات روانی مجزا و در عین حال مرتبط به هم در نظر گرفت. طبق متن تجدید نظر شده ویرایش چهارم کتابچه تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-IV-TR) اختلالات اضطرابی شامل موارد زیرند:

 1. اختلال هول (پانیک) با یا بدون بازار هراسی (آگورافوبیا)

 2. بازار هراسی با یا بدون اختلال هول

 3. هراس (فوبیای) اختصاصی

 4. جمعیت هراسی

 5. اختلال وسواسی ـ جبری (OCD)

 6. اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

 7. اختلال استرس حاد 

 8. اختلال اضطراب فراگیر

 در بخش‏های آتی هر یک از این اختلالات به طور مفصل تشریح می‏شوند. برای مرور خصائص تمامی اختلالات اضطرابی به جدول 1  رجوع کنید.

یکی دیگر از جنبه‏های بسیار جالب اختلالات اضطرابی، تعامل ظریفی است که میان عوامل وراثتی و محیطی مولد این اختلالات وجود دارد. تقریباً به طور قطع می‏توان گفت که برخی از ژن‏های غیر طبیعی زمینه‏ساز حالت‏های اضطرابی بیمارگون هستند، و از سوی دیگر شواهد به روشنی حاکی از آنند که رویدادهای آسیب‏زای زندگی و فشارهای روانی نیز در سبب‏شناسی اختلالات اضطرابی اهمیت دارند. بنابراین مطالعه اختلالات اضطرابی موقعیت منحصر به فردی را برای درک رابطه میان سرشت ذاتی و تربیت محیطی انسان فراهم می‏آورد.

اضطراب طبیعی

هر کسی دچار اضطراب می‏شود و آن، تشویشی فراگیر، ناخوشایند، و مبهم است که اغلب، علایم دستگاه خودکار (اتونوم) نظیر سردرد، تعریق، تپش قلب، احساس تنگی در قفسه سینه، و ناراحتی مختصر معده نیز با آن همراه است. فرد مضطرب ممکن است احساس بی‏قراری هم بکند که نشانه‏اش این است که نمی‏تواند به مدت طولانی یک جا بنشیند یا بایستد. مجموعه علایمی که در حین اضطراب وجود دارد، اغلب در هر فرد به گونه‏ای متفاوت از دیگران است (جدول 2 )

جدول 1 خصوصیات پدیدارشناختی کلیدی اختلالات اضطرابی عمده طبق تعریف DSM-IV-TR

اختلال هول (پانیک) : حملات هول غیر منتظره عود کننده که با چهار تا یا بیشتر از موارد زیر هستند:

تپش قلب

تعریق

لرزش یا رعشه

تنگی نفس

احساس خفگی (عطش هوا نیز نامیده می‏شود)

درد یا ناراحتی قفسه سینه

احساس سرگیجه، منگی (lightheadedness) یا از حال رفتن

مسخ واقعیت (derealization) یا مسخ شخصیت (depersonalization)

ترس از دست دادن کنترل یا دیوانه شدن

ترس از مردن

حالت بی‏حسی یا سوزش

لرز یا گر گرفتگی

نگرانی مداوم در مورد بروز حملات بعدی

نگرانی در مورد معنای پیامد حملات (مانند حمله قلبی یا سکته مغزی)

تغییرات چشمگیر رفتاری مرتبط با حملات (مانند اجتناب از مکان‏هایی که در آنها حملات هول بروز کرده است)

 وجود بازار هراسی (آگورافوبیا)

بازار هراسی (آگورافوبیا): ترس از حضور در مکان‏ها یا موقعیت‏هایی که گریز از آنها ممکن است دشوار یا شرم‏آور باشد و یا در صورت بروز حمل هول دسترسی به کمک امکان‏پذیر نباشد.

غالباً منجر به اجتناب از موقعیت‏ها یا مکان‏های ترس‏آور می‏شود. برای مثال:

ازدحام و شلوغی

مغازه‏ها

پل‏ها

تونل‏ها

سفر با اتوبوس، قطار یا هواپیما

تئاتر

ایستادن در صف

اطاق‏های دربسته کوچک

جمعیت هراسی:  ترس بارز و مداوم از یک یا چند موقعیت اجتماعی یا ارائه عملکرد که در آنها بیمار نگران ارزیابی منفی یا نگاه موشکافانه دیگران است؛ مانند موارد زیر:

صحبت کردن در جمع

نوشتن، خوردن یا نوشیدن در حضور جمع

شروع یا ادامه مکالمه

ترس از تحقیق یا شرمساری، احتمالاً بر اثر تظاهر علایم اضطراب (مانند برافروختگی یا تعریق)

فرد از موقعیت‏های هراس‏آور عملکردی یا اجتماعی مزبور اجتناب می‏کند و یا آنها را با اضطراب یا ناراحتی شدید تحمل می‏کند.

هراس اختصاصی (فوبی اختصاصی): ترس بارز و مداومی که افراطی و غیر معقول بوده و بر اثر وجود یا پیش‏بینی وجود یک شیء یا موقعیت به خصوص بروز می‏کند که از جمله این موقعیت‏ها یا اشیاء می‏توان از موارد زیر نام برد:

پرواز

مکان‏های سربسته

ارتفاع

طوفان

حیوانات (مانند مار یا عنکبوت)

تزریق

خون

سبب برانگیختن یک پاسخ اضطرابی فوری می‏شود.

فرد می‏داند که ترسش افراطی یا غیر معقول است.

اجتناب، اضطراب انتظاری یا ناراحتی حاصله سبب تخریب چشمگیری می‏شود.

اختلال وسواسی ـ جبری فرد دچار وسواس‏های فکری یا عملی است.

وسواس‏های فکری طبق تعریف افکار، تکانه‏ها یا تصاویری عود کننده و مداوم هستند که فرد آنها را مزاحم و نامتناسب می‏داند، مانند:

آلودگی

شک‏های مکرر

نظم و ترتیب

تکانه‏ها

تصاویر جنسی

وسواس‏های عملی طبق تعریف رفتارها یا اعمال ذهنی تکراری هستند که هدف آنها جلوگیری یا کاهش اضطراب یا ناراحتی است، مانند:

شست دست‏ها

اعمال مربوط به نظم و ترتیب

وارسی (Checking)

دعا خواندن

شمارش

کلمات تکراری

فرد می‏داند که ترسش افراطی یا غیر منطقی است.

وسواس‏های فکری ناراحتی زیادی ایجاد می‏کنند، زمان‏بر هستند (بیش از 1 ساعت در روز) یا سبب تخریب چشمگیر عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر حوزه‏های کارکردی می‏شوند.

اختلال اضطراب فراگیر یا اختلال اضطراب مفرط (Overanxious disorder): نگرانی و اضطراب مفرط در مورد تعدادی از رویدادها یا فعالیت‏ها (معطوف به آینده)، در اکثر روزها به مدت دست‏کم 6 ماه

کنترل نگرانی دشوار است

نگرانی دست‏کم با سه مورد از علایم زیر همراه است:

بی‏قراری یا احساس دلواپسی یا دلشوره

خستگی زودرس

اشکال در تمرکز

تحریک‏پذیری

تنیدگی عضلات

آشفتگی خواب

اضطراب و نگرانی، رنج و عذابی چشمگیر ایجاد کرده باشد یا سبب تخریب عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر حوزه‏های کارکردی شده باشد.

اختلال اضطراب جدایی اضطراب مفرط و از لحاظ رشدی نامتناسب در مورد جدایی از خانه یا کسی که فرد به وی دلبستگی دارد و با سه مورد یا بیشتر از خصوصیات زیر مشخص می‏شود:

ناراحتی مفرط تکرار شونده وقتی جدایی از خانه یا فرد مورد دلبستگی عمده روی داده یا انتظار آن می‏رود.

نگرانی مفرط و مداوم در مورد از دست دادن یا صدمه احتمالی افراد مورد دلبستگی عمده

نگرانی مفرط و مداوم در مورد واقعه‏ای که موجب جدایی از منبع دلبستگی شود (مثلاً دزدیده شدن)

ترس مستمر و تکرار شونده از تنها ماندن یا دور ماندن از اشخاص مورد دلبستگی عمده در خانه

بی‏میلی یا امتناع مستمر از خوابیدن دور از خانه یا شخص مورد دلبستگی عمده

طول مدت اختلال حداقل 4 هفته

سن شروع پیش از 18 سالگی

سبب ناراحتی یا تخریب عملکرد می‏شود.

علایم جسمی (مانند سردرد، دل درد، تهوع و استفراغ) هنگام وقوع یا انتظار جدایی

جدول 2  تظاهرات محیطی اضطراب

اتساع مردمک‏ها

اسهال

سنکوپ

افزایش فشار خون

تشدید رفلکس‏ها

بی‏قراری (مثل از این طرف به آن طرف رفتن [Pacing])

تعریق (هیپرهیدروز)

تاکی کاردی

تپش قلب

تکرر ادرار، تأخیر ادرار، یا فشار ادرار

دل آشوبه (''Butterfly in stomach'')

سرگیجه، احساس منگی

گزگز و مور مور اندام‏ها

لرزش (ترمور)